Cánh đồng mẫu lớn (CĐML) là bước phát triển khách quan của sản xuất lúa ở đồng bằng sông Cửu Long – vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa lớn nhất nước ta. Qua thời gian triển khai CĐML, cho thấy đây là một phương thức tổ chức sản xuất triển vọng phù hợp với xu thế phát triển nền nông nghiệp theo hướng hiện đại, chất lượng và hiệu quả.

Thứ trưởng Bùi Bá Bổng (Ảnh: P.H)

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) Bùi Bá Bổng đã khẳng định như vậy khi trao đổi với phóng viên Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam về những giải pháp để tiếp tục đẩy mạnh phát triển mô hình CĐML trên địa bàn cả nước.

Phóng viên (PV): Việc thực hiện "cánh đồng mẫu lớn" tại các tỉnh khu vực đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đã thu được những kết quả đáng khích lệ. Ông có thể cho biết những kết quả cụ thể trong việc triển khai thực hiện "cánh đồng mẫu lớn" ở ĐBSCL thời gian qua?

Thứ trưởng Bùi Bá Bổng: Mô hình cánh đồng mẫu lớn bắt đầu được Bộ NN-PTNT phát động xây dựng tại các tỉnh ĐBSCL vào tháng 3-2011 và được các địa phương, doanh nghiệp, nông dân hưởng ứng tích cực. Ngay trong vụ hè – thu 2011, đã có 13 tỉnh, với 6.400 hộ tham gia tham gia xây dựng cánh đồng mẫu lớn, đạt 7.800 ha. Đến vụ Đông Xuân 2011-2012, diện tích CĐML đã tăng lên 15.500 ha ở 8 tỉnh Long An, Đồng Tháp, An Giang, Vĩnh Long, Kiên Giang, Cần Thơ, Trà Vinh, Tây Ninh.

Hầu hết các CĐML đã thực hiện ở Nam bộ đều thành công tốt đẹp cả về tăng năng suất, chất lượng, giảm giá thành và tiêu thụ thuận lợi, tăng thu nhập cho nông dân. Trong đó, điển hình là kết quả thực hiện CĐML ở TP. Cần Thơ, trong vụ Đông Xuân 2011-2012, với tổng diện tích 1.852 ha ở 3 huyện và 1.200 hộ tham gia đã đem lại lợi nhuận cho các nông gia tham gia tăng từ 28,3- 38,8%. Trong vụ Hè Thu 2012, các địa phương ở Nam bộ đang tiếp tục mở rộng CĐML.

Thứ trưởng Bùi Bá Bổng: CĐML là một hình thức liên kết 4 nhà “nhưng có địa chỉ cụ thể”, trong đó liên kết nhà nông – doanh nghiệp là cốt lõi, chính quyền hỗ trợ cho việc liên kết và tạo điều kiện cho việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trên cánh đồng đó.

Ở phía Bắc, vụ Đông Xuân 2011-2012 đã có 4 tỉnh tham gia thực hiện CĐML, trong đó Thanh Hóa 300 ha với 2 CĐML, Nam Định 560 ha với 12 CĐML, Thái Bình 240 ha với 3 CĐML và Hà Nội 3.500 ha với 31 CĐML.

Tuy nhiên, việc thực hiện CĐML ở phía Bắc có điểm khác hơn ở Nam bộ như quy mô cánh đồng nhỏ hơn và chỉ thực hiện được ở những nơi đã có dồn điền, đổi thửa. Vì vậy, để mở rộng phong trào xây dựng cánh đồng mẫu lớn, Bộ NN-PTNT đã có văn bản đề nghị Chủ tịch UBND các tỉnh và TP ở phía Bắc chỉ đạo triển khai thí điểm cánh đồng mẫu lớn. Trong đó, ưu tiên cây lúa và các cây trồng có thị trường, sản xuất tập trung theo hướng hàng hóa, trên cơ sở nông dân tự nguyện và sự tham gia của các doanh nghiệp, cơ quan nghiên cứu, khuyến nông…

Mô hình cánh đồng mẫu lớn ở xã Trường Khánh, huyện Long Phú, Sóc Trăng (Ảnh: hanoimoi.com.vn)

PV: Liệu mô hình cánh đồng mẫu lớn có phải là hướng đi phù hợp với sự phát triển của một nền nông nghiệp hiện đại mà Việt Nam đang hướng tới?

Thứ trưởng Bùi Bá Bổng: Cánh đồng mẫu lớn là bước phát triển khách quan của sản xuất lúa ở ĐBSCL, vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa lớn nhất nước ta. Từ khi triển khai mô hình CĐML, đến nay sản xuất lúa đã có nhiều tiến bộ như: gieo sạ đồng loạt theo từng vùng, áp dụng qui trình sản xuất theo hướng thực hành tốt (GAP) trên cơ sở các kỹ thuật đã được ứng dụng rộng như “3 giảm 3 tăng” (giảm: lượng giống gieo sạ, phân đạm, thuốc trừ sâu; tăng: năng suất, chất lượng, hiệu quả” hoặc “1 phải 5 giảm” (phải: dùng hạt giống xác nhận, giảm: ngoài 3 giảm trên còn giảm lượng nước tưới, giảm thất thoát thu hoạch) và đặt biệt là áp dụng máy gặt đập liên hợp.

Tuy nhiên, sản xuất lúa vẫn còn những mặt tồn tại kéo dài như sản xuất dựa vào nông hộ cá thể nên qui mô manh mún, các kỹ thuật tiên tiến không các nông hộ áp dụng đồng nhất làm ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất và chất lượng sản phẩm, việc tiêu thụ lúa bị động, nông dân thua thiệt.

Vì vậy, đã đến lúc phải tạo ra sự liên kết của nông dân trên một cánh đồng để thống nhất thực hiện quy trình sản xuất tiên tiến và gắn kết với thị trường tiêu thụ. CĐML đưa “nông hộ nhỏ ra cánh đồng lớn” để nâng cao toàn bộ chuỗi giá trị mà người sản xuất lúa và người kinh doanh lúa gạo đều có lợi và đóng góp nâng cao sức cạnh tranh của ngành lúa gạo nước ta.

PV: Thứ trưởng vừa khẳng định “Cánh đồng mẫu lớn là một phương thức tổ chức sản xuất triển vọng phù hợp với xu thế phát triển nền nông nghiệp theo hướng hiện đại, chất lượng và hiệu quả”. Vậy, trong thời gian tới chúng ta cần có những giải pháp gì để nhân rộng mô hình này trên cả nước, thưa ông?

Thứ trưởng Bùi Bá Bổng: Qua một năm triển khai CĐML cho thấy đây là một phương thức tổ chức sản xuất triển vọng phù hợp với xu thế phát triển nền nông nghiệp theo hướng hiện đại, chất lượng và hiệu quả. Tuy nhiên để mở rộng cần xử lý nhiều vấn đề tiếp theo, trong đó nổi lên các vấn đề sau:

Thứ nhất, có lực lượng cán bộ kỹ thuật để hướng dẫn nông dân sản xuất theo đúng quy trình là yếu tố quan trọng. Xuất phát từ hiện trạng nông dân có các trình độ kỹ thuật khác nhau, vì vậy việc tập huấn, hướng dẫn nông dân phải được làm hết sức kỹ lưỡng. Cần có kế hoạch đào tạo những nông dân nòng cốt để họ trở thành một nhóm cán bộ kỹ thuật có khả năng hướng dẫn nông dân ở từng cánh đồng. Vì lực lượng cán bộ khuyến nông của nhà nước hoặc của doanh nghiệp sẽ không đủ khi số cánh đồng tăng lên.

Thứ hai, việc nối kết CĐML với thị trường, đây là vấn đề khó nhất để mở rộng CĐML. Vì vậy, cần nhiều hướng để xử lý vấn đề này, hướng truyền thống là doanh nghiệp ký hợp đồng bao tiêu với nông dân, nhưng hạn chế là hiện nay chưa được nhiều doanh nghiệp tham gia bao tiêu vì lý do họ không tổ chức được việc thu mua trực tiếp với nông dân do thiếu nhân lực, thiếu kho tàng nên chủ yếu mua lúa qua thương lái, hoặc mua gạo nguyên liệu. Trong điều kiện như vậy, hiện nay đã xuất hiện một số doanh nghiệp đi đầu trong bao tiêu lúa cho CĐML, đây là những điển hình cần được khuyến khích, đúc kết để lôi cuốn được nhiều doanh nghiệp vào cuộc. Mặt khác, cần nghiên cứu, tổng kết thực tiễn để đa dạng hơn các phương thức tiêu thụ bao gồm một số phương thức hiện đại như nông dân tham gia cổ phần trong doanh nhiệp kinh doanh gạo, đấu thầu tiêu thụ CĐML ở giai đoạn lúa chín, một bộ phận nông dân ở CĐML trở thành thương lái làm dịch vụ vận chuyển lúa đến nhà máy của doanh nghiệp,…

Thứ ba, cần tổ chức điều hành CĐML như thế nào cho phù hợp?. Trong thời kỳ thí điểm hiện nay, chính quyền địa phương vào cuộc rất tích cực ngay cả trực tiếp chỉ đạo, huy động lực lượng để xây dựng CĐML. Tuy nhiên, phải tính ngay đến việc đào tạo các nông dân nòng cốt để họ có thể điều hành, quản lý CĐML. Ngoài ra, CĐML có thể nằm trong hợp tác xã hoặc là cả một hợp tác xã.

Thứ tư, cần thiết đầu tư cơ sở hạ tầng cho CĐML, đặc biệt là thiết kế lại đồng ruộng để thuận lợi cho cơ giới hóa, hoàn thiện thủy lợi nội đồng, trạm bơm điện, nâng cấp giao thông đến cánh đồng, hỗ trợ nông dân mua máy móc thiết bị phục vụ sản xuất, thu hoạch, ưu tiên bảo hiểm nông nghiệp, chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào CĐML…

Thứ năm, CĐML là một phương thức sản xuất kiểu mới thay thế kiểu sản xuất truyền thống dựa vào nông hộ cá thể bao đời nay. Vì vậy phát triển CĐML lớn không thể vội nhưng cần tích cực và kiên trì, làm chắc, từng bước, chọn địa bàn thuận lợi làm trước, đúc kết thực tiễn, rút kinh nghiệm, gắn kết chặt chẽ với đào tạo nông dân, xây dựng nông thôn mới. CĐML là hình ảnh nổi bật của nông thôn mới ở các vùng vựa lúa của nước ta. Hiện nay, ngoài cây lúa một số cây trồng, vật nuôi khác có thể áp dụng mô hình kiểu CĐML, nên bắt đầu với những mô hình thí điểm…

PV: Xin cảm ơn Thứ trưởng!