Khám thai sẽ giúp cho việc tiên lượng tai biến sản khoa tốt hơn  (Ảnh: Nguyễn Thạnh)

Theo TS. Nguyễn Nhật Ánh, Phó Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Hà Nội, những tai biến sản khoa thường gặp nhất là băng huyết, tiền sản giật (ngộ độc thai nghén), vỡ tử cung, nhiễm khuẩn hậu sản, uốn ván rốn và nhau tiền đạo. Trước khi chuyển dạ, thai phụ có thể bị phong huyết tử cung nhau (nhau bong non). Đây là một trong những biến chứng nặng của tình trạng nhiễm độc thai nghén. Tình trạng này xảy ra đột ngột, diễn tiến rất nhanh, trong một số trường hợp có thể gây tử vong cả mẹ lẫn con. Lý do vì nhau là nguồn cung cấp dinh dưỡng nuôi sống chính từ mẹ sang thai nhi, nếu nhau bong sớm, không mổ lấy thai kịp thời thì thai nhi sẽ chết.

Một tai biến nguy hiểm khác trong giai đoạn này là nhau tiền đạo. Có thể vì lí do đa thai, viêm niêm mạc tử cung, sinh nhiều lần hoặc thai phụ có tiền sử nạo phá thai… mà bánh nhau bám thấp xuống vùng eo tử cung và che một phần hay toàn bộ lỗ trong cổ tử cung, cản trở đường ra của thai dẫn đến xuất huyết ồ ạt, gây nguy cơ tử vong cả mẹ lẫn con. Bên cạnh đó, tai biến vỡ tử cung do sẹo mổ cũ, sang chấn, cơn co tử cung quá mạnh… cũng vô cùng nguy hiểm. Ngoài ra, sau khi chuyển dạ, thai phụ có thể gặp những tai biến khác như: thuyên tắc mạch ối, chảy máu, đờ tử cung. Trong trường hợp sản phụ tử vong tại bệnh viện Hóc Môn (TP. Hồ Chí Minh), ban đầu được cho là nguyên nhân tắc ối là ví dụ.

Theo các chuyên gia sản khoa, tỉ lệ sản phụ gặp tai biến thuyên tắc ối khi sinh khoảng 1/8.000 đến 1/80.000 ca sinh. Thuyên tắc ối xảy ra rất đột ngột, tương tự sốc thuốc và không có dự báo trước. Do đó, việc chẩn đoán thuyên tắc ối rất khó. Cơ chế gây thuyên tắc ối có thể hiểu như sau: Khi có cơn co tử cung, nước ối (có chứa các thành phần từ thai nhi như phân su, lông tóc…) có thể bị bơm vào vòng tuần hoàn của mẹ qua cửa tĩnh mạch ở cổ tử cung, từ đó gây thuyên tắc mạch phổi. Điều này khiến sản phụ đột ngột tím tái, tụt huyết áp, rối loạn đông máu, gây chảy máu ồ ạt và dễ tử vong. Thai nhi cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng do mẹ bị suy hô hấp và tuần hoàn nên cũng thường tử vong.

Thuyên tắc ối, thuyên tắc phổi là các tai biến được các chuyên gia đầu ngành của lĩnh vực sản khoa khẳng định là “cực kỳ hiếm gặp” với tỷ lệ 7,7/100.000 ca sinh. Vậy nhưng, trong thời gian qua, nhiều ca tử vong mẹ, tử vong con được bệnh viện cho biết nguyên nhân do thuyên tắc ối, thuyên tắc phổi. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi có ý kiến nhận xét: “Thuyên tắc ối là tai biến hiếm gặp, nhưng lại thường gặp ở Việt Nam”!

Nguyên nhân do đâu?

Theo thống kê của Vụ Bảo vệ Sức khỏe bà mẹ trẻ em (Bộ Y tế), tỷ lệ tử vong mẹ/100.000 trẻ đẻ sống ở Việt Nam đang ở mức 69 ca/100.000 trẻ đẻ sống. So với năm 2002, tỷ lệ này đã giảm mạnh (năm 2002 lên đến 165 ca tử vong mẹ/100.000 trẻ đẻ sống). Nhưng Việt Nam vẫn đang là nước có tỷ lệ tử vong mẹ vào loại cao nhất thế giới.

Đánh giá của nhiều chuyên gia thì do địa hình hiểm trở, y tế cơ sở thiếu thốn, tập quán người vùng cao còn lạc hậu, bà con muốn sinh con ngoài rừng, sinh tại nhà đã khiến tỷ lệ tai biến sản khoa nhiều vùng ở mức cao.

Bà Lưu Thị Hồng, Phó Vụ trưởng Vụ Bảo vệ sức khỏe bà mẹ trẻ em (Bộ Y tế) cho hay: Từ năm 2009 đến nay, ngân sách chi cho chín nội dung, trong đó nội dung làm mẹ an toàn và chăm sóc sinh sản chỉ vỏn vẹn vài trăm triệu đồng/địa phương/năm. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng sự bất hợp lý, thậm chí lạc hậu trong bố trí nhân lực, phân công ca kíp của Ngành Y tế, sự yếu kém của y tế cơ sở mới là yếu tố chính dẫn đến tai biến y tế, nhất là tai biến sản khoa nhiều đến như vậy.

Khảo sát năm 2011 của Bộ Y tế tại 30 bệnh viện trực thuộc (trong đó có 27 bệnh viện hạng đặc biệt và hạng 1) cho thấy 93% bệnh viện được khảo sát tổ chức trực 24/24 giờ, phân bổ nhân lực chủ yếu vào ban ngày. Thời điểm này, trung bình một điều dưỡng phải chăm sóc trực tiếp 6,5 người bệnh, nhưng điều dưỡng làm đêm phải chăm sóc 23 người bệnh.

Chính vì vậy, để khắc phục tình trạng này, ông Nguyễn Duy Khê, Vụ trưởng Vụ Bảo vệ Sức khỏe bà mẹ trẻ em (Bộ Y tế) cho rằng: Quan trọng nhất là phải bổ sung nguồn nhân lực. Ngoài tăng cường đào tạo về chuyên ngành như bác sỹ chuyên khoa 1 chuyên khoa 2 thì cần tăng cường đào tạo bác sỹ chuyên khoa sơ bộ. Bởi vì đào tạo bác sỹ chuyên khoa sơ bộ chỉ cần 9 tháng nhưng có thể đảm bảo về chất lượng chuyên môn và có thể thay thế các bác sỹ đa khoa ở các khoa sản.

Cũng theo ông Nguyễn Duy Khê, để giảm tai biến sản khoa cần triển khai đồng bộ các giải pháp: Củng cố, kiện toàn hệ thống tổ chức mạng lưới chăm sóc sức khỏe sinh sản/sức khỏe bà mẹ và trẻ em từ tuyến trung ương đến cơ sở; nâng cao năng lực chuyên môn, bố trí đủ cán bộ cho các khoa sản, khoa nhi của các bệnh viện đa khoa tuyến tỉnh, huyện và đảm bảo trang thiết bị cần thiết cho cấp cứu hồi sức.

Phấn đấu 100% các bệnh viện huyện (trừ các bệnh viện huyện gần bệnh viện tỉnh trong khoảng cách dưới 20km hoặc có thể tiếp cận được với bệnh viện tỉnh trong thời gian không quá 60 phút) có thể thực hiện mổ đẻ và truyền máu.

Bên cạnh đó, vì tai biến sản khoa xảy ra rất nhanh, diễn biến phức tạp, khó lường nên các bác sỹ sản khoa không nên chủ quan mà phải theo dõi sát và tuân thủ nghiêm các quy định, quy trình chuyên môn kỹ thuật mà Bộ Y tế đã ban hành có liên quan đến việc chẩn đoán, theo dõi cấp cứu sản khoa.

Tai biến sản khoa có thể phòng ngừa

Trước tình trạng các tai biến xuất hiện và diễn biến phức tạp, cách phòng ngừa tốt nhất, đó là người nhà và sản phụ được cung cấp đầy thủ thông tin về thai kỳ thông qua việc khám thai. Tuy nhiên, đến nay việc khám thai định kỳ chưa thực sự được các sản phụ tuân thủ.

TS. Nguyễn Viết Tiến, Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Trung ương, Thứ trưởng Bộ Y tế, cho biết: Có những tai biến sản khoa phức tạp, ngay cả nền y học của các nước tiên tiến cũng chưa xử lý ngay được mà chỉ là hạn chế tối đa. Với phụ nữ, ngay từ lúc mang thai đã có những nguy cơ tai biến, trong đó có những tai biến xảy ra rất nhanh, đôi khi bác sĩ không trở tay kịp mặc dù có đầy đủ trang thiết bị kỹ thuật cao. Vì thế, câu nói “chửa cửa mả” của người xưa vẫn luôn đúng. Do đó, phụ nữ khi sinh đẻ luôn tiềm ẩn nguy cơ mà khó ai có thể dự đoán hết được.

Tuy nhiên, tai biến sản khoa có thể thuyên giảm nếu thai phụ tuân thủ khám thai định kỳ để bác sĩ tiên lượng cuộc chuyển dạ, hạn chế tối đa tai biến. Nhưng trong thực tế, nhiều phụ nữ mang thai thường mắc sai lầm là chỉ chú trọng siêu âm hằng tháng để kiểm tra sức khỏe thai nhi và coi như đã hoàn thành nhiệm vụ mà quên không khám sức khỏe của mình để kiểm tra sức khỏe tổng thể như xét nghiệm máu xem có thiếu máu; đo huyết áp; xét nghiệm nước tiểu để chẩn đoán có bị viêm niệu đạo, viêm thận; xét nghiệm gan để biết có viêm gan hay không hoặc kiểm tra tim mạch… Khi bỏ qua những kiểm tra này khiến thai phụ khó được tiên lượng tai biến, nếu có. Vì vậy, để mang thai và sinh nở an toàn, thai phụ cần phải thăm khám thai một cách cẩn thận theo tư vấn của bác sĩ, đặc biệt là làm các xét nghiệm liên quan để phòng những bất trắc có thể xảy ra khi “vượt cạn”…./.